पहिले महायुद्ध कधी झाले? – Pahile Mahayudh Kadhi Suru Zale
पहिले महायुद्ध २८ जुलै १९१४ ते ११ नोव्हेंबर १९१८ पर्यंत चालले. या युद्धात जवळपास ७ कोटी सैनिकांनी भाग घेतला ज्यापैकी ६ कोटी सैनिक युरोपियन होते. भांडखोर देशांची तांत्रिक आणि औद्योगिक प्रगती आणि प्रदीर्घ खंदक लढायांतून निर्माण झालेली ‘जैसे थे’ परिस्थिति यामुळे या युद्धात आणि त्याबरोबर झालेल्या विविध शिरकाणांमध्ये ९ लाखांपेक्षा जास्त सैनिक व ७ लाख नागरिक ठार झाले.
या युद्धात सहभागी झालेल्या मुख्य राष्ट्रांमध्ये मित्र राष्ट्र आणि केंद्रीय शक्तीं या दोन गट होते. मित्र राष्ट्रांमध्ये बेल्जियम, फ्रान्स, ग्रेट ब्रिटन, ग्रीस, इटली, मॉन्टेनेग्रो, पोर्तुगाल, रोमानिया, रशिया, सर्बिया आणि अमेरिका यांचा समावेश होता. तर केंद्रीय शक्तींमध्ये ऑस्ट्रिया-हंगेरी, बल्गेरिया, जर्मनी आणि ऑट्टोमन साम्राज्य यांचा समावेश होता.
पहिल्या महायुद्धाची सुरुवात ऑस्ट्रिया-हंगेरीने सर्बियावर केलेल्या आक्रमणाने झाली. ऑस्ट्रिया-हंगेरीच्या आक्रमणामुळे रशिया, फ्रान्स आणि ग्रेट ब्रिटन यांनी ऑस्ट्रिया-हंगेरी विरुद्ध युद्ध घोषित केले. यामुळे युद्धाचा विस्तार होऊन जगभरात युद्ध पसरले.
पहिल्या महायुद्धाच्या शेवटी मित्र राष्ट्रांचा विजय झाला. या युद्धामुळे युरोपमधील राजकीय आणि सामाजिक परिस्थितीत मोठे बदल झाले. या युद्धामुळे अनेक नवीन राष्ट्रांची निर्मिती झाली आणि राष्ट्रसंघाची स्थापना झाली.
पहिल्या महायुद्धाची कारणे
पहिल्या महायुद्धाची अनेक कारणे होती, ज्यात लष्करीीकरण, साम्राज्यवाद, राष्ट्रवाद आणि तात्कालिक घटना यांचा समावेश होतो.
- लष्करीकरण: युरोपियन देशांनी 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 20 व्या शतकाच्या सुरुवातीला त्यांच्या सैन्य आणि नौदलाचा विस्तार करण्यास सुरुवात केली. यामुळे युरोपमध्ये शस्त्रास्त्रांच्या शर्यतीला चालना मिळाली आणि युद्धाची शक्यता वाढली.
- साम्राज्यवाद: युरोपियन देशांनी जगभरात साम्राज्ये स्थापन केली होती. या साम्राज्यांचे रक्षण करण्यासाठी युरोपियन देशांमध्ये स्पर्धा होती. या स्पर्धेमुळे युद्धाची शक्यता वाढली.
- राष्ट्रवाद: युरोपमध्ये राष्ट्रवादाचा उदय झाला होता. प्रत्येक राष्ट्राने स्वतःला इतर राष्ट्रांपेक्षा श्रेष्ठ मानले. यामुळे युद्धाची शक्यता वाढली.
- तात्कालिक घटना: 28 जून 1914 रोजी ऑस्ट्रिया-हंगेरीचा युवराज आर्चड्यूक फ्रान्सिस फर्डिनांड याची सर्बियन राष्ट्रवादी गटाने हत्या केली. या घटनेमुळे ऑस्ट्रिया-हंगेरीने सर्बियावर युद्ध घोषित केले. यामुळे युद्धाचा विस्तार होऊन जगभरात युद्ध पसरले.
- या सर्व कारणांमुळे पहिल्या महायुद्धाची परिस्थिती निर्माण झाली. या युद्धात जवळपास 10 कोटी लोकांनी भाग घेतला ज्यापैकी 9 लाखांपेक्षा जास्त लोक मारले गेले.
पहिल्या महायुद्धाचे परिणाम
पहिल्या महायुद्धाचे जगभरात दूरगामी परिणाम झाले. या युद्धामुळे युरोपमधील राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थितीत मोठे बदल झाले. या युद्धामुळे अनेक नवीन राष्ट्रांची निर्मिती झाली आणि राष्ट्रसंघाची स्थापना झाली.
पहिल्या महायुद्धाच्या काही महत्त्वपूर्ण परिणामांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- राजकीय परिणाम: पहिल्या महायुद्धाच्या परिणामी युरोपमधील अनेक साम्राज्ये कोसळली. ऑस्ट्रिया-हंगेरी, जर्मनी आणि रशियन साम्राज्ये यांची विल्हेवाट लावण्यात आली. यामुळे नवीन राष्ट्रांची निर्मिती झाली.
- सामाजिक परिणाम: पहिल्या महायुद्धाच्या परिणामी युरोपमध्ये सामाजिक बदल झाले. या युद्धात मोठ्या प्रमाणात लोक मारले गेले. यामुळे युरोपमधील लोकसंख्येत घट झाली. या युद्धामुळे महिलांच्या आणि कामगारांच्या स्थितीतही सुधारणा झाली.
- आर्थिक परिणाम: पहिल्या महायुद्धाच्या परिणामी युरोपची अर्थव्यवस्था मोठ्या प्रमाणात प्रभावित झाली. या युद्धामुळे युरोपमध्ये महागाई वाढली आणि बेरोजगारी वाढली. यामुळे युरोपमध्ये आर्थिक संकट निर्माण झाले.
- विदेशी धोरणाचे परिणाम: पहिल्या महायुद्धाच्या परिणामी युरोपमधील देशांनी एकमेकांवर विश्वास गमावला. यामुळे युरोपमध्ये शस्त्रास्त्रांच्या शर्यतीला चालना मिळाली आणि युद्धाची शक्यता वाढली.
- राष्ट्रसंघाची स्थापना: पहिल्या महायुद्धाच्या परिणामी राष्ट्रसंघाची स्थापना झाली. राष्ट्रसंघाची स्थापना ही शांतता आणि सुरक्षा स्थापन करण्याचा प्रयत्न होता.
पहिल्या महायुद्धाचा जगावर झालेला परिणाम हा दीर्घकालीन आणि महत्त्वपूर्ण होता. या युद्धामुळे जगाची राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थिती बदलली. या युद्धामुळे जगात नवीन युगाची सुरुवात झाली.
पुढे वाचा: